Con bé nhìn cậu trân trân. Nó làm thinh một lúc rồi mới nức nở đáp:

- U tôi đang bệnh nặng. Hai ngày u chưa được hột cơm bỏ bụng, tôi đang chờ bà tiên ở dưới nước hiện lên cho gạo. Nhưng chờ lâu quá mà chẳng thấy bà tiên đâu.

Quê hương cậu Nguyên vốn lưu truyền câu chuyện về bà tiên phúc hậu hiền từ ẩn nấp dưới ruộng, ai nghèo khó sẽ được bà cho gạo. Cậu tin sái cổ, ngây thơ an ủi đứa bé gái chờ thêm lúc nữa. Cuối cùng mất hết kiên nhẫn, cậu Nguyên về nhà xúc trộm ít gạo đem cho con bé. Nó nhìn cậu đầy vẻ biết ơn. Cậu có một người bạn thân từ lúc nào không hay. Hai đứa dính nhau như hình với bóng, thỏa thuê chơi nhảy lò cò, ô ăn quan...

Biết mấy con cá ranh mà thầy con bé bắt được chẳng đủ trang trải cuộc sống, bao nhiêu gánh nặng đổ dồn lên u nó, cậu xin ông Hào cho thầy Phương giữ một chân kiểm tra vải vóc của tiệm vải giữa làng. Ông Hoè biết dăm ba chữ thánh hiền nên chẳng mấy chốc lên chức quản lí cửa tiệm. Từ đấy nhà Nguyễn Phương không phải trải qua bữa đói bữa no như trước nữa. Đôi bạn đã thân càng thêm thân. Năm lên sáu, Phương thèm đi học chữ mà chẳng thể đi, vì thầy đồ duy nhất trong làng không bao giờ nhận dạy con gái. Cậu Nguyên bày cách cho cô bạn để tóc trái đào giả làm con trai. Năm lên mười hai, Nguyễn Phương phải nghỉ học để tập làm ruộng, dệt vải. Cô bạn thân bận tối tăm mặt mũi, không còn thời gian chơi với cậu Nguyên. Nhưng cậu không bận tâm, cậu quan sát Phương dệt vải thoăn thoắt với sự vui vẻ và một niềm mơ mộng bay bổng dạt dào. Cậu Nguyên thích người ta lúc nào không hay!

Muốn trị thói ngang ngạnh của con trai, nhân việc triều đình tuyển quân đi đánh một bọn giặc cỏ hoành hành nơi biên giới, phú ông trong cơn nóng giận đã lỡ ghi tên cậu Nguyên. Cậu bằng lòng nhập ngũ, định bụng khi quay lại cố hương sẽ dạm hỏi Phương. Oan nghiệt thay, khi cậu đánh giặc trở về, cô gái cậu thương đã đi lấy chồng! Nghĩ đến đó, ruột gan cậu như bị hàng vạn mũi kim nhọn hoắt liên tục châm chích, đau thấu xương tủy. Cậu Nguyên mệt mỏi chìm sâu vào giấc ngủ.

Sáng sớm tinh mơ, cậu đã tức tốc quay về dinh, nét mặt lạnh tanh không chút cảm xúc. Dường như kẻ say xỉn hôm qua là ai chứ chẳng phải cậu. Đợi cậu Nguyên đi rồi, ông Hào mới chất vấn bọn đầy tớ, hỏi thử xem có đứa nào rõ nguyên nhân khiến đêm hôm qua cậu uống rượu điên cuồng bất chấp không. Cả lũ nhìn nhau lắc đầu, chỉ có thằng Tèo ghé sát tai ông nói nhỏ gì đó. Phú ông thở dài, lệnh cho gia nhân lui. Cô gái đó đã trở thành vợ bé huyện Tửu năm ngoái. Ván đã đóng thuyền, đâu cứu vãn được nữa. Giá mà cậu nói sớm cho ông thì tốt hơn bao nhiêu. Chết nỗi, lúc nào ông Hào cũng nghĩ thằng Nguyên nhà ông chỉ coi con bé Phương như bạn. Ai ngờ đâu...

Tri phủ quay trở về, giải quyết hết công việc một cách gọn ghẽ dứt khoát. Toàn bộ gánh nặng mấy hôm nay trên vai viên thư lại được tháo xuống. Gắn bó với nhau mới hơn một năm trời, hắn cũng phải phục rằng quan lớn tài giỏi hơn hẳn vị tiền nhiệm. Thế nhưng kể từ lúc quan thăm quê ra đến nay, quan lạ quá, cả buổi lừ lừ gần như chẳng nói câu nào. Ít nhất trước kia quan lớn còn thỉnh thoảng kể dăm ba câu chuyện về một người bạn thân thiết, chứ không lầm lì như bây giờ. Trên công đường đã vậy, ở nhà cũng không khác là bao, gia nhân chỉ hơi to tiếng một tí thôi cũng bị phạt quỳ. Hắn lè lưỡi, rụt cổ khi nhớ đến lần quan lớn đang ngồi ở thư phòng làm việc, bên ngoài con hầu Lan vô ý nói hơi to, vậy mà bị bắt quỳ ở trước sân đúng ba tuần nhang, còn suýt bị đuổi về quê. Kể từ đó, tuy kẻ hầu người hạ đông đúc, nhưng dinh Tri phủ lúc nào cũng yên lặng như tờ.

Cậu Nguyên không hề hay biết, trong lúc cậu đang chết từng khúc ruột thì lại có kẻ hí ha hí hửng định kiếm chác lợi lộc từ cậu. Đó là viên quan huyện Thạch Đa. Từ buổi chính thức được gặp mặt vị Tri phủ đương chức tại buổi tiệc mừng, lão ngay lập tức nhận ra quan lớn chẳng ưa mình. Nhưng thấy quan còn trẻ măng, lão mừng thầm. Vừa về tới nhà, huyện Tửu lao ngay đến phòng bà vợ hai để ba hoa:

- Chà chà, chuyến này tiền tài danh vọng cứ gọi là rụng như sung xuống đầu tôi.

Bà hai trợn tròn mắt:

- Ô hay, cậu uống lắm quá đến nỗi nói nhảm à?

- Ối dào, mợ thì biết gì. Hôm nay tôi gặp thằng nhãi ranh Tri phủ. Giời ạ, mặt mũi hắn non choèn choẹt, xem chừng nếu tôi khéo đón ý hắn thì quyền lực, thanh thế của tôi lớn lên trông thấy cho mà xem. Không cứ phải bọn dân đen, mấy lão quan huyện khác cũng phải vị nể tôi.

Người vợ kém lão hai chục tuổi đầu thắc mắc:

- Cậu lại định biếu tôi cho hắn xơi vài bữa giống đợt thằng Tri phủ cũ à?

- Ối giời, tầm mợ bây giờ không đủ để thằng oắt con xiêu lòng đâu. Mà phải cỡ như...

Lão huyện Tửu ghé tai vợ thì thầm kế hoạch của lão. Mụ vợ thích chí, xuýt xoa luôn miệng. Khuya rồi, ông huyện bà huyện vẫn cho gọi mấy đứa tâm phúc vào dặn dò. Khi bảo chúng nó lui ra, bà hai còn dặn đi dặn lại thằng đầy tớ bà tin tưởng nhất:

- Mày nhớ nhé. Cái lúc chuẩn bị đến hầu quan, con nặc nô đấy mà không nghe thì cứ việc đánh ngất nó, vác đi cho tao.

Đoạn, bà ngả người xuống cái giường gỗ quý lót nệm êm, tâm trí cứ luôn xuất hiện hình ảnh ngọc ngà châu báu đầy nhà, gấm vóc lụa là la liệt trong kho. Rồi bà sẽ thuê thợ tận trên Kinh đô dùng mấy khối ngọc đẹp nhất mà tạc nên những vòng tay, vòng cổ tinh xảo, lộng lẫy. Còn quan ông sung sướng tưởng tượng ra cảnh mấy vị đồng liêu khúm núm, xun xoe nịnh hót mình. Vợ chồng lão huyện Tửu mải chìm trong mộng mị cao sang, không thổi tắt ngọn nến sáp thơm đặt trong góc buồng như mọi hôm.

Hăm mốt tháng này, tức là nay, người thư lại của dinh Tri phủ sẽ đích thân xuống chợ Lá chọn giấy bút. Thằng Nếp moi được thông tin quan trọng ấy từ đứa đánh xe trong dinh quan. Nó nhớ lại lời chủ nói vào đêm hôm kia, kiên nhẫn chờ đợi.

Lát sau, viên thư lại tới. Hắn đang đứng lựa giấy trong cửa tiệm giữa chợ thì cảm thấy như có ai níu lấy ống tay áo rộng thùng thình của mình. Chưa kịp phản ứng thì một giọng nói oang oang cất lên:

- À hà, chào quan bác. Lâu lắm rồi mới được gặp. Em là em nhớ quan bác lắm nhé.

Viên thư lại quay sang bên cạnh, ánh nhìn lộ rõ vẻ kinh ngạc lẫn vui mừng:

- Ồ, cậu Nếp. Chào cậu. Lâu rồi mới gặp cậu. Thì cậu bảo, dạo này tôi có được rảnh lúc nào đâu, hết giúp quan lớn soạn công văn gửi xuống từng huyện thì phải biên lại gần chục vụ kiện của mấy con mẹ bán cá kiện mấy con mẹ hàng xáo. Người quay như chong chóng cả ngày.

- Vâng, em cũng biết quan bác việc dân việc nước ngập đầu nên cũng có dám làm phiền đâu. Nay may mắn được tái ngộ quan bác, em muốn đãi quan bác chầu rượu...

Người thư lại vội xua tay:

- Tôi cảm ơn cái ý tốt của cậu lắm, nhưng để cho khi khác vậy, giờ tôi phải về luôn. Kề cà thêm thì bị khiển trách mất.

- Ôi giời, quan bác cứ khéo lo. Cơ mà nếu bác bận thì em không dám làm phiền lâu. Chỉ mong quan bác bỏ chút thời gian, em có chuyện muốn nhờ bác.

Viên thư lại không từ chối nữa. Nếp kéo hắn ngồi nghỉ tạm ở quán nước gần đấy. Sau khi kính cẩn rót nước chè mời cố nhân, thằng đầy tớ tinh ranh của quan huyện sẽ sàng trình bày:

- Chả là mấy năm nay em làm tôi tớ cho quan huyện Tửu huyện Thạch Đa. Từ lúc ngài Tri phủ hiện thời mới tiếp quản phủ ta, ông huyện đã muốn giúp sức ngài ấy trong việc chăn dắt muôn dân...

Thằng Nếp nói một thôi dài, rồi tha thiết khẩn cầu:

- Xin bác giúp em chuyện này, không chỉ em mà ông huyện cũng vô cùng cảm tạ ân đức của bác.

...

Chú thích:

 ¹ Thư lại: Chức quan trông coi việc giấy tờ thời phong kiến.